Dr hab. Piotr Błajet, prof. UMK
Pracownik Wydziału Nauk Pedagogicznych UMK w Toruniu
Specjalista w zakresie fizjologii, pedagogiki zdrowia, pedagogiki sportu, edukacji całożyciowej
Opinia o programie Bridge 60+
Przedstawiony przez pana Marka Małysę program Bridge +60 wpisuje się w promowaną i wdrażaną przez Unię Europejską strategię Life Long Learning oraz Active Aging. Może spełniać ważną funkcję profilaktyki starzenia się i chorób związanych z okresem późnej dorosłości (wiekiem senioralnym), w tym choroby Alzheimera. Wiele źródeł literaturowych wskazuje na wysoką profilaktyczną efektywność programów aktywizujących seniorów. Uważam za zbędne przytaczanie wyników badań, bo są dostępne w Internecie, natomiast jako specjalista w zakresie fizjologii, pedagogiki zdrowia, pedagogiki sportu, edukacji całożyciowej postaram się wyjaśnić z naukowego punktu widzenia zasadność i sensowność projektu pana Marka Małysy.
Starzenie jest procesem biologicznym1, dlatego powinno się raczej mówić o biostarzeniu się, natomiast zakres tych zmian jest zawsze pewną wypadkową działania czynników biologicznych, psychologicznych i społeczno – kulturowych. Oznacza to, że aktywność fizyczna i umysłowa mogą spowalniać proces biostarzenia się. Jednak aktywizacja psychofizyczna i społeczna w późnej dorosłości nie odbywa się bezproblemowo, co ma swoje „umocowanie” w zmianach biologicznych.
Do podstawowych biologicznych przeszkód w aktywizacji seniorów należą:
- niski poziom serotoniny i niska reaktywność na serotoninę, co prowadzi do obniżania poczucia szczęścia i pewności siebie
- wysoki poziom kortyzolu, prowadzący do zwiększania niepokoju w stresie
- w związku z zaburzeniami ekskrecji serotoniny i kortyzolu występują stany depresyjne, niepokój i wrogość (tzw. syndrom zrzędliwego starca)
- u starzejących się osób dochodzi do istotnych ubytków tkanki płatów czołowych, w których zlokalizowane są ośrodki wykonawcze, dlatego osłabieniu ulegają funkcje wykonawcze (może to być skojarzone z zanikiem synaps i demielinizacją)
- otyłość, z którą skojarzona jest zmniejszona objętość istoty szarej w mózgu, zmniejszona aktywność, pogarsza pamięć
Występuje, więc sytuacja patowa (błędne koło):
- poradzenie sobie z depresją i niepokojem wymaga aktywności: inicjatywy i planowania.
- upośledzenie funkcji wykonawczych utrudnia seniorom walkę z depresją, ponieważ tracą zdolność do prowadzenia aktywnego, uporządkowanego i ukierunkowanego życia.
- mogą też tracić motywację do spotkań z bliskim, a samotność dodatkowo wzmaga przygnębienie
Deceleracja, czyli spowalnianie starzenia się jest w największym stopniu związane ze stopniem aktywności psychicznej i fizycznej. Bardzo ważne jest podejmowanie aktywności:
- nierutynowej,
- lubianej,
- stanowiącej pewną trudność,
- zgodnej z zainteresowaniami, ambicjami, celami (niekiedy wcześniej odkładanymi)
- będącej wynikiem własnej inicjatywy.
Opierając się na powyższych przesłankach można wskazać cztery niezbędne warunki efektywności programów profilaktyki procesu starzenia się:
1. Wyzwania
Człowiek rozwija się poprzez podejmowanie wyzwań. Nastawienie na podejmowanie wyzwań nie jest zarezerwowana tylko dla młodego wieku, przykłady pokazują, że zmaganie się z trudnościami, elementy ryzyka, podejmowanie prób przekraczających aktualne możliwości ma swój sens i uzasadnienie również w wieku senioralnym
2. Kooperacja
Mogące występować w wieku senioralnym stany depresyjne, niepokój i wrogość nie sprzyjają nawiązywaniu więzi, a izolacja jest czynnikiem, który wzmaga stan przygnębienia. Wyjście z tego kręgu nie jest proste. Kooperacja w rozwiązywaniu różnych zadań stanowi szansę na przerwanie zamkniętego kręgu depresji – izolacji
Kooperacja stwarza możliwość uzyskania wsparcia również w innych problemach życiowych. Neutralizuje w ten sposób działanie hormonu stresu – kortyzolu, skracając czas trwania stresu, a trzeba pamiętać, że stres długo trwały przyczynia się do obniżania odporności, natomiast stres krótko trwający może wzmacniać siły witalne.
3. Osobiste cele
Seniorzy w swojej aktywności powinni kierować się zasadą egoizmu racjonalnego, według której zawsze racjonalne jest dążenie do własnego największego dobra (które jest moralne i cnotliwe), a inne postępowanie nie jest słuszne.
4. Zabawa
Radość, przyjemność nie jest zarezerwowana dla młodości. Zabawa umożliwia doznawanie przyjemnych stanów, o to może stanowić antidotum na tzw. „syndrom „zrzędliwego starca” będący skutkiem działania „piekielnej mieszanki”: obniżającego się poziomu serotoniny i podwyższającego się poziomu kortyzolu w wieku senioralnym (ta 4-skladnikowa koncepcja profilaktyki starzenia się koreluje z koncepcją pięciu filarów dobrostanu Martina Selingmana: owe filary to pozytywne emocje, pochłonięcie, pozytywne związki, osiągnięcia, sens).
Przedstawiony program Bridge 60+ w pełni spełnia wszystkie cztery niezbędne warunki programów profilaktyki starzenia się. Uczestniczący w programie Bridge 60+ seniorzy będą podejmować zadania kierując się własnymi chęciami i zainteresowaniami (warunek 3). W miarę uczestniczenia w programie będą pojawiać się coraz trudniejsze wyzwania (warunek 1). Zmaganie się z coraz trudniejszymi wyzwaniami i wzrost umiejętności brydżowych będzie źródłem bogatych, wartościowych, przyjemnych przeżyć emocjonalnych (warunek 4). Wyzwania podejmowane będą w kooperacji z partnerem (partnerami) brydżowym, udział w turniejach umożliwi nawiązywanie dodatkowych relacji, które z pewnością przeniosą się na inne pola życiowe (warunek 2).
Uważam, że wdrożenie programu Bridge 60+ jest jak najbardziej uzasadnione i może przynieść wiele korzyści społecznych i ekonomicznych. Nadmienić należy, że na gruncie naszego kraju jest to propozycja ze wszech miar innowacyjna. Poza wymienionymi korzyściami, realizacja programu będzie też stanowiła formę przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu seniorów.
Piotr Błajet